نقش آفرینی مشارکت مردمی در حوزه سلامت و بهداشت
چکیده
یکی از حوزه‌های کلیدی نقش‌آفرینی مردم حوزه سلامت و بهداشت است. مشارکت مردمی در این حوزه از دیرباز کمک حال بیماران بوده و در جلوگیری از گسترش اپیدمی‌ها از جمله طاعون و وبا موثر بوده است. همچنین سلامت عمومی و بهداشت فردی و اجتماعی نیز توسط خود مردم انجام می‌گشته است. در ایران نیز از زمان پیش از اسلام تا به امروز با صورت و هیئات مختلف شاهد مشارکت مردمی در این حوزه هستیم. البته نقش‌آفرینی مشارکت مردمی در حوزه سلامت و بهداشت فراز و فرودهای جدی در طول تاریخ داشته و امروزه نیز قوانین و مقررات گوناگونی در این حوزه مقرر شده است. لازم به ذکر است با وجود بسترهای گوناگون برای مشارکت مردم در حوزه سلامت و بهداشت همچنان ظرفیت زیادی برای مشارکت هرچه بیشتر مردم وجود دارد.
مشارکت مردمی (popular participation) در واقع اقدام جمعی مردم برای خود مردم است. مشارکت مردمی تبلوری از همدلی و همبستگی مردم است که در یک اقدام جمعی گرد هم آمده است. مشارکت مردمی میتواند گره‌های دیرینه کشور را حل کند. با این حال به این ظرفیت عظیم بی‌توجهی شده و تاکنون استفاده هدفمندی نشده است. نقش آفرینی مردم در حوزه سلامت و بهداشت از اهمیت زیادی برخوردار است. مشارکت مردم در برنامه‌های سلامت، باعث افزایش آگاهی آنها نسبت به بیماری‌ها، عوامل خطر و روش‌های پیشگیری می‌شود. همچنین با مشارکت در امور سلامت، افراد احساس مسئولیت بیشتری نسبت به سلامت خود و دیگران پیدا می‌کنند و بیشتر به توصیه‌های بهداشتی پایبند هستند. علاوه بر این مشارکت مردمی میتواند با کاهش هزینه‌های بهداشتی و افزایش کارایی سیستم سلامت، به اقتصاد جامعه کمک کند. در پایان مشارکت در امور سلامت، حس تعلق افراد به جامعه را تقویت کرده و به ایجاد جوامع سالم‌تر کمک می‌کند.
مشارکت مردمی در حوزه سلامت و بهداشت، ریشه در تاریخ طولانی تمدن‌های مختلف دارد. اگرچه شکل و ساختار این مشارکت در طول زمان و در جوامع مختلف تغییر کرده است، اما اصل مشارکت و دخیل بودن مردم در مراقبت از سلامت خود و جامعه همواره مورد توجه بوده است. البته به طور رسمی ایده مشارکت اجتماعی در حوزه سلامت اولین بار در دهـه ۱۹۷۰مطـرح شـد. ایـن مفهوم توسط سازمان جهانی بهداشت در کنفرانس آلماآتا در سال ۱۹۷۸مورد تأکید قرار گرفت و به عنوان سنگ بنای دست‌یابی به سلامت برای انسان‌ها تا سال ۲۰۰۰واقع شد .
در تمدن‌های باستانی مانند مصر باستان و یونان باستان، مردم در مراقبت از بهداشت فردی و عمومی نقش فعالی داشتند. معابد و مکان‌های مقدس اغلب به عنوان مراکز درمانی و بهداشتی مورد استفاده قرار می‌گرفتند. همچنین در قرون وسطی، کلیسا نقش مهمی در ارائه خدمات بهداشتی و مراقبت از بیماران ایفا می‌کرد. مردم نیز در این فعالیت‌ها مشارکت داشتند. اما با پیشرفت علم پزشکی در دوره مدرن، نقش دولت‌ها در ارائه خدمات بهداشتی افزایش یافت و مشارکت فعالانه مردم کاهش یافت.
در ایران نیز از زمانه دیرین مشارکت مردمی در سلامت و بهداشت نقش پررنگی داشته است. در ایران باستان، اهمیت بهداشت و سلامت در متون کهن مانند اوستا و آثار پزشکی حکیم جرجانی مشهود است. مردم در آن زمان به نظافت فردی و محیطی اهمیت می‌دادند و از گیاهان دارویی برای درمان بیماری‌ها استفاده می‌کردند. با ورود اسلام به ایران، اهمیت بهداشت و سلامت در آموزه‌های اسلامی مورد تاکید قرار گرفت. ساخت مساجد و مدارس و آموزش بهداشت به مردم از جمله اقدامات مهم در این دوره بود. در دوره قاجار، وضعیت بهداشت در ایران بسیار وخیم بود. با این حال، برخی اقدامات برای بهبود وضعیت بهداشت انجام شد که از جمله آنها می‌توان به تأسیس اولین مدرسه پزشکی در ایران اشاره کرد. در این دوره مردم با ایجاد تشکل های مردمی اقدامات بهداشتی لازم را آموزش می دادند و با ایجاد قرنطینه از شیوع هرچه بیشتر طاعون و وبا جلوگیری می‌کردند. در دوره پهلوی، با تأسیس وزارت بهداشت، اقدامات گسترده‌ای برای بهبود وضعیت بهداشتی کشور انجام شد. اما مشارکت مردمی در این دوره محدود به اجرای برنامه‌های واکسیناسیون و مبارزه با بیماری‌های واگیردار بود. پس از انقلاب اسلامی، با تأکید بر نقش مردم در نظام سلامت، مشارکت مردمی در حوزه سلامت گسترش یافت. ایجاد خانه‌های بهداشت، آموزش به‌ورزان و اجرای برنامه‌های سلامت خانواده از جمله اقدامات مهم در این دوره بود.
مشارکت مردمی (popular participation) در واقع اقدام جمعی مردم برای خود مردم است. مشارکت مردمی تبلوری از همدلی و همبستگی مردم است که در یک اقدام جمعی گرد هم آمده است. مشارکت مردمی میتواند گره‌های دیرینه کشور را حل کند. با این حال به این ظرفیت عظیم بی‌توجهی شده و تاکنون استفاده هدفمندی نشده است. نقش آفرینی مردم در حوزه سلامت و بهداشت از اهمیت زیادی برخوردار است. مشارکت مردم در برنامه‌های سلامت، باعث افزایش آگاهی آنها نسبت به بیماری‌ها، عوامل خطر و روش‌های پیشگیری می‌شود. همچنین با مشارکت در امور سلامت، افراد احساس مسئولیت بیشتری نسبت به سلامت خود و دیگران پیدا می‌کنند و بیشتر به توصیه‌های بهداشتی پایبند هستند. علاوه بر این مشارکت مردمی میتواند با کاهش هزینه‌های بهداشتی و افزایش کارایی سیستم سلامت، به اقتصاد جامعه کمک کند. در پایان مشارکت در امور سلامت، حس تعلق افراد به جامعه را تقویت کرده و به ایجاد جوامع سالم‌تر کمک می‌کند.
مشارکت مردمی در حوزه سلامت و بهداشت، ریشه در تاریخ طولانی تمدن‌های مختلف دارد. اگرچه شکل و ساختار این مشارکت در طول زمان و در جوامع مختلف تغییر کرده است، اما اصل مشارکت و دخیل بودن مردم در مراقبت از سلامت خود و جامعه همواره مورد توجه بوده است. البته به طور رسمی ایده مشارکت اجتماعی در حوزه سلامت اولین بار در دهـه ۱۹۷۰مطـرح شـد. ایـن مفهوم توسط سازمان جهانی بهداشت در کنفرانس آلماآتا در سال ۱۹۷۸مورد تأکید قرار گرفت و به عنوان سنگ بنای دست‌یابی به سلامت برای انسان‌ها تا سال ۲۰۰۰واقع شد .
در تمدن‌های باستانی مانند مصر باستان و یونان باستان، مردم در مراقبت از بهداشت فردی و عمومی نقش فعالی داشتند. معابد و مکان‌های مقدس اغلب به عنوان مراکز درمانی و بهداشتی مورد استفاده قرار می‌گرفتند. همچنین در قرون وسطی، کلیسا نقش مهمی در ارائه خدمات بهداشتی و مراقبت از بیماران ایفا می‌کرد. مردم نیز در این فعالیت‌ها مشارکت داشتند. اما با پیشرفت علم پزشکی در دوره مدرن، نقش دولت‌ها در ارائه خدمات بهداشتی افزایش یافت و مشارکت فعالانه مردم کاهش یافت.
در ایران نیز از زمانه دیرین مشارکت مردمی در سلامت و بهداشت نقش پررنگی داشته است. در ایران باستان، اهمیت بهداشت و سلامت در متون کهن مانند اوستا و آثار پزشکی حکیم جرجانی مشهود است. مردم در آن زمان به نظافت فردی و محیطی اهمیت می‌دادند و از گیاهان دارویی برای درمان بیماری‌ها استفاده می‌کردند. با ورود اسلام به ایران، اهمیت بهداشت و سلامت در آموزه‌های اسلامی مورد تاکید قرار گرفت. ساخت مساجد و مدارس و آموزش بهداشت به مردم از جمله اقدامات مهم در این دوره بود. در دوره قاجار، وضعیت بهداشت در ایران بسیار وخیم بود. با این حال، برخی اقدامات برای بهبود وضعیت بهداشت انجام شد که از جمله آنها می‌توان به تأسیس اولین مدرسه پزشکی در ایران اشاره کرد. در این دوره مردم با ایجاد تشکل های مردمی اقدامات بهداشتی لازم را آموزش می دادند و با ایجاد قرنطینه از شیوع هرچه بیشتر طاعون و وبا جلوگیری می‌کردند. در دوره پهلوی، با تأسیس وزارت بهداشت، اقدامات گسترده‌ای برای بهبود وضعیت بهداشتی کشور انجام شد. اما مشارکت مردمی در این دوره محدود به اجرای برنامه‌های واکسیناسیون و مبارزه با بیماری‌های واگیردار بود. پس از انقلاب اسلامی، با تأکید بر نقش مردم در نظام سلامت، مشارکت مردمی در حوزه سلامت گسترش یافت. ایجاد خانه‌های بهداشت، آموزش به‌ورزان و اجرای برنامه‌های سلامت خانواده از جمله اقدامات مهم در این دوره بود.
