پروژه نگاشت نهادی توسعه روستایی

علی‌رغم آنکه مسئله رسیدگی به نواحی روستاها و محرومین کشور عموماً در بیانات و فرمایشات امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری مورد توجه و تأکید است، موفقیت چندانی در بهبود اقتصاد و معیشت روستایی حاصل نشده، بلکه مشکلاتی از قبیل فقر، بیکاری، کاهش منابع، ناملایمات اقلیمی و طبیعی موجب افزایش مهاجرت روستاییان به شهرها و تمایل کم این قشر از جامعه برای استمرار زندگی در مناطق روستایی گردیده است. منشا رخداد مسائل مذکور را می‌توان در اولویت‌بندی غلط و به طبع آن، سیاست‌گذاری ها و اقداماتی دانست که در خصوص حوزه روستاها از جانب مسئولان ذی‌ربط رقم خورده است.

از طرف دیگر، از جمله چالش‌های اساسی نظام سیاست‌گذاری کشور (چه در لایه سیاست‌پژوهی و چه در لایه سیاست‌گذاری)، عدم ارائه راهکار‌های عملیاتی و اجرایی است. اکتفا به کلی‌گویی و عدم تعیین دقیق و جزئی گام‌ها و مراحل متناسب با حل مسئله، مانع از آن خواهد شد تا حل مسئله وارد مرحله اجرا شود. تحقق این مهم، اقتضائاتی دارد که از جمله مهم‌ترین آنها عبارت است از شناخت نهاد‌ها و دستگاه‌های مختلف دولتی و غیردولتی به‌منظور تعیین دقیق متولیان اصلی و فرعی هر برنامه و همچنین نوع ارتباط و همکاری میان آنها. درغیراین‌صورت، برنامه‌های مختلف اجرایی بدون متولی باقی‌مانده و به ذکر مواردی همچون «دولت مکلف است …»، «دستگاه‌های ذی‌ربط موظف‌اند …» بسنده خواهد شد. این نوع نوشتار که از قضا در گزارش‌های راهبردی، سیاست‌های پیشنهادی و قوانین مکرر دیده می‌شود، محصولی جز بلاتکلیفی و عدم پاسخگویی نهادهای مختلف دولتی و غیردولتی ندارد.

بالطبع ضعف در توسعه روستاها، به‌عنوان یکی از چالش اساسی کنونی کشور، از این امر مستثنی نبوده و هرگونه تعیین برنامه و راهکار برای حل مسائل موجود در آن متوقف بر شناخت صحیح نهادها و ساختار‌هایی است که به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم با امر روستاها در ارتباط هستند.

با عنایت بر اهمیت توسعه روستاها در کشور، شناسایی، بررسی و حل مسائل کلان پیش‌روی توسعه روستایی در کشور ضرورتی غیر قابل انکار است، لذا در این پروژه پس از تبیین و تشریح مسائل و نسبت سنجی راهکار های پیشنهادی به شناسایی،تحلیل و تبیین دستگاه های متولی و همکار در راستای اجرایی ‌سازی راهکار پرداخته شد.

توضیح آنکه اجرای راهکار های برگزیده مستلزم شناخت دقیق و عمیق ساختارها و دستگاه های نقش آفرین است. چراکه برخی از راه‌حل های پیشنهادی، به دلیل ناشناختگی دستگاه های موظف و مکلف و متولی، عملا وارد مرحله اجرایی نشده و یا آنکه به دلیل ضعف شناختی راه‌حل های مزبور با بن بست ها و چالش های نفس گیری مواجه شده‌اند که از کیفیت و کمیت آنها می‌کاهد.

در چنین شرایطی شناخت کلیه دستگاه ها و ساختارهای مرتبط با راه حل های پیشنهادی و تبیین و تفهیم دقیق شرح وظایف،تکالیف،حقوق و اختیازات آنها به همراه ترسیم روابط موجود بین آنها مهمی غیرقابل انکار است که نباید از آن غافل شد.

بنابراین مطالعه حاضر باهدف شناسایی این ساختارها و تهیه نگاشت نهادی و تحلیل ساخت حقوقی حوزه توسعه روستایی انجام شد.

در این مطالعه ۵ مسئله اصلی و اولویت‌دار حوزه توسعه روستاییی کشور شناسایی گردیده و برای حل این مسائل، با توجه به بررسی‌های صورت گرفته، ۱۷ راهکار احصاء شده است و پروژه نگاشت نهادی و تحلیل ساختاری بر اساس این راهکارها انجام شده که در آن نقش ساختارهای مختلف در ارتباط با راهکارها شناسایی و نمایه‌سازی شده است.

در این پروژه تلاش شده است تا ساختارهایی که در هر کدام از این راهکارها نقش دارند، مشخص و شناسایی شود. بدین منظور در دو محور، نخست؛ محور اسنادی که شامل اسناد بالادستی، قوانین و شرح وظایف ساختارهای مرتبط با هر راهکار بررسی شد و در محور دوم؛ نظرات خبرگانی، با چندین تن از خبرگان و کارشناسان حوزه توسعه کشور مصاحبه شد.

در محور اسنادی، از بین تعداد زیادی قوانین این عرصه حدود ۱۰۰  قانون و برنامه در ارتباط با راهکارها از بین سایر قوانین و برنامه‌ها شناسایی و بررسی و تحلیل شد. همچنین در این محور شرح وظایف و برنامه‌های حدود ۵۰ ساختار نیز مورد بررسی قرار گرفت و در ادامه در راستای محور دوم نظرات خبرگانی نیز به تحلیل‌ها و نتایج این گزارش افزوده شد.

در نهایت ۵۰ دستگاه  و نهاد که به طور مستقیم در این حوزه نقش آفرینی می‌کردند، مورد شناسایی قرار گرفتند و شرح وظایف و تکالیف های آنها در نسبت با راهکارهای پیشنهادی تبیین گشت که در این میان، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان برنامه ‌و بودجه، بانک مرکزی را می­توان از مهم‌ترین دستگاه‌های مسئول در این زمینه نام برد.