نگاشت نهادی و تحلیل ساختاری نظام مسائل مسکن
بخش مسکن به اندازه‌ای پیچیده و گسترده است که تقریبا می‌توان گفت با تمامی ساختارهای کشور در حوزه‌های مختلف از جمله اقتصادی، فرهنگی، خدماتی و اجتماعی در ارتباطی مستقیم یا غیرمستقیم است. بر این اساس برای حل مسائل موجود در عرصه مسکن، سازمان‌ها و نهادهای مختلفی از جمله وزارتخانه‌ها، قوه‌قضائیه، سازمان‌ها، اتحادیه‌ها، اصناف و بخش‌های خصوصی دارای نقش هستند که بدون در نظر داشتن این نقش‌ها و هماهنگی و همکاری تمامی این ساختارها، حل چالش‌های مسکن امری ناشدنی خواهد بود. با توجه به اینکه یکی از مهم‌ترین خلاء‌های موجود در برنامه‌ها و گزارشات مختلف مسکن، نبود نگاشت نهادی و نگاه ساختاری به مسکن و بخشی‌نگری است، لذا برای محقق شدن هر برنامه و راهکاری که در بخش مسکن ارائه می‌شود باید برش و تحلیل ساختاری یا به عبارتی دیگر نگاشت نهادی آن تهیه گردد.
از طرف دیگر، از جمله چالش‌های اساسی نظام سیاست‌گذاری کشور (چه در لایه سیاست‌پژوهی و چه در لایه سیاست‌گذاری)، عدم ارائه راهکار‌های عملیاتی و اجرایی است. اکتفا به کلی‌گویی و عدم تعیین دقیق و جزئی گام‌ها و مراحل متناسب با حل مسئله، مانع از آن خواهد شد تا حل مسئله وارد مرحله اجرا شود. تحقق این مهم، اقتضائاتی دارد که از جمله مهم‌ترین آنها عبارت است از شناخت نهاد‌ها و دستگاه‌های مختلف دولتی و غیردولتی به‌منظور تعیین دقیق متولیان اصلی و فرعی هر برنامه و همچنین نوع ارتباط و همکاری میان آنها. درغیراین‌صورت، برنامه‌های مختلف اجرایی بدون متولی باقی‌مانده و به ذکر مواردی همچون «دولت مکلف است …»، «دستگاه‌های ذی‌ربط موظف‌اند …» بسنده خواهد شد. این نوع نوشتار که از قضا در گزارش‌های راهبردی، سیاست‌های پیشنهادی و قوانین مکرر دیده می‌شود، محصولی جز بلاتکلیفی و عدم پاسخگویی نهادهای مختلف دولتی و غیردولتی ندارد.
با توجه به اهمیتی که هماهنگی ساختارهای مختلف در حل مسائل مسکن دارد و به دلیل عدم شناخت صحیح از ساختارهای حوزه مسکن، مطالعه حاضر با هدف شناسایی این ساختارها و تهیه نگاشت نهادی و تحلیل ساخت حقوقی مسکن انجام شد. این مطالعه بر پایه نظام مسائل ارائه شده در گزارش راهبردی مسکن انجام می‌شود.
در این مطالعه مسائل اصلی و اولویت‌دار مسکن شامل ۱۳ مسئله اصلی است که ۸ چالش را در این حوزه بوجود آورده‌اند. برای حل این مسائل، با توجه به بررسی‌های صورت گرفته ، ۲۸ راهکار احصاء شده است و پروژه نگاشت نهادی و تحلیل ساختاری بر اساس این راهکارها انجام شده که در آن نقش ساختارهای مختلف در ارتباط با راهکارها شناسایی و نمایه‌سازی شده است.
در این پروژه تلاش شده است تا ساختارهایی که در هر کدام از این راهکارها نقش دارند، مشخص و شناسایی شود. بدین منظور در دو محور، نخست؛ محور اسنادی که شامل اسناد بالادستی، قوانین و شرح وظایف ساختارهای مرتبط با هر راهکار بررسی شد و در محور دوم؛ نظرات خبرگانی، از چهار نفر از خبرگان حوزه مسکن مصاحبه شد.
در محور اسنادی، از بین تعداد زیادی قوانین این عرصه حدود ۳۰ قانون و برنامه در ارتباط با راهکارها از بین سایر قوانین و برنامه‌ها شناسایی و بررسی و تحلیل شد. همچنین در این محور شرح وظایف و برنامه‌های حدود ۷۰ ساختار نیز مورد بررسی قرار گرفت و در ادامه در راستای محور دوم نظرات خبرگانی نیز به تحلیل‌ها و نتایج این گزارش افزوده شد.
در نهایت ۴۶ دستگاه و نهاد که به طور مستقیم در این حوزه فعالیت داشتند شناسایی شده که در این میان، وزارت وزارت راه و شهرسازی، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، بانک مرکزی و سازمان ثبت اسناد و املاک کشور مهم‌ترین دستگاه‌های مسئول در این زمینه بودند.
